„Ja za takie oswobodzenie im dziękuję i proszę ich, żeby to był ostatni raz…”
Mendel Srul, mleczarz z Łucka
„W czasie wkraczania armii bolszewickiej na tereny Polski zapanowało całkowite przygnębienie i panika, słabsi odbierali sobie życie, inni kryli się po lasach, a najsilniejsi nerwowo obserwowali”.
mistrz kominiarski z Rohatyna
Książeczka, którą Czytelnicy biorą do ręki, jest rozbudowaną wersją eseju opublikowanego przeze mnie w Upiornej dekadzie. Od pierwowzoru zatytułowanego „Ja za takie oswobodzenie im dziękuję i proszę ich, żeby to był ostatni raz…” – znakomicie lapidarne ujęcie całego zagadnienia przez naocznego świadka wydarzeń, które przytaczam tutaj jako motto – jest bogatsza o niedostępną kiedyś dokumentację z sowieckich archiwów i dwukrotnie większa.
[…]
Jak wyglądały losy ludności żydowskiej na tak zwanych Kresach pod sowiecką okupacją 1939–1941 – a w szczególności jak to, co się działo w rzeczywistości, miało się do percepcji tych zdarzeń rozpowszechnionej wśród Polaków? – oto pytania, na które usiłuję znaleźć odpowiedź w tej książce. Wiedza na ten temat, istotna sama w sobie, jest również bardzo ważna dla zrozumienia zachowania ludności miejscowej w stosunku do Żydów po zajęciu tych terenów przez Niemców latem 1941 roku. Właśnie tam, na obszarach okupowanych przez ZSSR od września 1939 roku, rozpoczyna się latem 1941 roku Zagłada Żydów w pełnym tego słowa znaczeniu.
Jan Tomasz Gross
